Τι είναι η υπογονιμότητα;
Ένα ζευγάρι θεωρείται ότι αντιμετωπίζει πρόβλημα υπογονιμότητας, όταν προσπαθεί χωρίς αποτέλεσμα να τεκνοποιήσει, επί τουλάχιστον ένα χρόνο τακτικής σεξουαλικής επαφής χωρίς προφυλάξεις.
Επιδημιολογία
Διεθνώς, το 15 % των ζευγαριών αναπαραγωγικής ηλικίας αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας.
Αίτια
Τα πιο συχνά λειτουργικά αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας είναι τα ακόλουθα:
Η κιρσοκήλη είναι το πιο συχνό αίτιο υπογονιμότητας στον άνδρα
- Κιρσοκήλη
- Παρωτιδική ορχίτιδα: όταν αυτή εμφανιστεί στην εφηβική ηλικία και οδηγεί σε ατροφία όρχεων
- Κρυψορχία: ατελής κάθοδος του ενός ή και των δύο όρχεων στο όσχεο, εμφανίζεται κατά τη γέννηση του παιδιού και πρέπει να αντιμετωπίζεται μέσα στο πρώτο έτος ζωής για τη διάσωση του πάσχοντος όρχεως
- Συστροφή όρχεως: επείγουσα κατάσταση, κατά την οποία έχει προκληθεί στραγγαλισμός των αγγείων του όρχεως λόγω συστροφής αυτού γύρω από τον κατακόρυφο άξονά του, και χρήζει άμεσης χειρουργικής ανάταξης της συστροφής
- Γενετικές και χρωμοσωμικές ανωμαλίες (π.χ. σύνδρομο Kleinefelter)
- Κυτταροτοξική θεραπεία (χημειοθεραπεία)
- Ακτινοθεραπεία
Πρέπει να τονισθεί ότι κάθε νέος ασθενής που θέλει στο μέλλον να γίνει πατέρας και πρέπει να υποβληθεί σε χημειο- ή ακτινοθεραπεία λόγω καρκίνου όρχεως ή άλλης κακοήθειας, θα πρέπει να δίνει σπέρμα για κατάψυξη πριν την έναρξη της θεραπείας.
Τα πιο συχνά αποφρακτικά αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας είναι τα ακόλουθα:
Αποτελούν τα συχνότερα αίτια απόφραξης
- Λοιμώξεις της γεννητικής οδού και των επικουρικών αδένων: πρόκειται για φλεγμονές που μπορεί να προσβάλλουν κυρίως τον προστάτη, αλλά και τους όρχεις, τις επιδιδυμίδες, το σπερματικό πόρο και τις σπερματοδόχους κύστεις. Μικρόβια που προκαλούν αυτές τις φλεγμονές είναι το μυκόπλασμα, τα χλαμύδια, το ουρεόπλασμα, η σύφιλη, η φυματίωση, καθώς επίσης και το κολοβακτηρίδιο, ογονόκοκκος, ο σταφυλόκοκκος, ο πρωτέας και η κλεψιέλα.
Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα Νοσήματα
- Συγγενής απλασία του σπερματικού πόρου ή της επιδιδυμίδας: όταν βρίσκεται αυτή η ανωμαλία, θα πρέπει να γίνεται στον άνδρα έλεγχος για το γονίδιο της κυστικής ίνωσης για την αποφυγή γέννησης παιδιού με αυτή τη θανατηφόρα ασθένεια (το παθολογικό γονίδιο παρουσιάζεται σε 4 % των ανδρών)
Ορμονικές διαταραχές
Ορισμένες ορμονικές διαταραχές που οφείλονται σε αδένες όπως οι όρχεις, η υπόφυση και ο θυρεοειδής μπορούν να προκαλέσουν στειρότητα. Οι κυριότερες είναι οι ακόλουθες:
Οι ενδοκρινικές διαταραχές αποτελούν σπάνια αίτια (2 %) υπογονιμότητας στον άνδρα
- Δυσλειτουργία του υποθαλάμου (σύνδρομο Kallmann, σύνδρομο Prader-Willi)
- Ανεπάρκεια της υπόφυσης με μειωμένη παραγωγή των αντίστοιχων ορμονών (FSH, LH): μπορεί να οφείλεται σε όγκους, έμφρακτα ή επεμβάσεις στην υπόφυση, αλλά και σε αιματολογικές ασθένειες (δρεπανοκυτταρική και β-μεσογειακή αναιμία)
- Υπερπρολακτιναιμία: αδενώματα (καλοήθεις όγκοι) της υπόφυσης μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση της παραγωγής της ορμόνης προλακτίνης και να προκαλέσουν στειρότητα
- Υπερθυρεοειδισμός, σακχαρώδης διαβήτης
- Εξωγενείς ορμόνες: η περίσσεια ανδρογόνων, οιστρογόνων ή γλυκοκορτικοειδών που προέρχεται συνήθως από εξωγενή λήψη, μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του σπέρματος
Ανοσολογικά αίτια
Σε ένα ποσοστό 10 – 20 % της ανεξήγητης υπογονιμότητας παρατηρείται μια ανοσολογική διαταραχή, όπου κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος (αντισώματα) επιτίθενται στα σπερματοζωάρια, καθώς τα αναγνωρίζουν λανθασμένα σαν βλαβερούς εισβολείς και προσπαθούν να τα εξαλείψουν. Το γεγονός αυτό μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του σπέρματος.
Άλλοι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν ανδρική υπογονιμότητα είναι το κάπνισμα, οι ναρκωτικές ουσίες (μαριχουάνα και κοκαῒνη), η παχυσαρκία, το άγχος και η έκθεση σε τοξικούς παράγοντες, όπως φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, διοξίνες, και άλλα.
Ιδιοπαθής Ανεπάρκεια Σπερματικού Επιθηλίου (ΙΑΣΕ)
Η ΙΑΣΕ παρατηρείται σε 25 % των περιπτώσεων υπογονιμότητας
Χαρακτηρίζονται ως ΙΑΣΕ οι περιπτώσεις υπογονιμότητας , όπου παρά τον πλήρη διαγνωστικό έλεγχο, δεν διαπιστώνεται κάποιος αιτιολογικός παράγοντας.
Διάγνωση
Για την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση και θεραπεία του προβλήματος του ο υπογόνιμος άνδρας θα πρέπει να απευθυνθεί στον Ουρολόγο-Ανδρολόγο
Η διερεύνηση της αιτιολογίας της ανδρικής υπογονιμότητας βασίζεται στη λήψη ενός πολύ καλού ιστορικού, την κλινική εξέταση, τον εργαστηριακό και υπερηχογραφικό έλεγχο.
Ο εργαστηριακός έλεγχος περιλαμβάνει:
Αποτελεί την πιο βασική εργαστηριακή εξέταση
- Σπερμοδιάγραμμα: η ανάλυση σπέρματος θα αναδείξει την ποιότητα και την ποσότητα των σπερματοζωαρίων στο σπέρμα. Αποτελεί την πρώτη και πιο βασική εργαστηριακή εξέταση, καθώς εάν είναι φυσιολογικό, δεν θεωρείται ο άνδρας υπογόνιμος, αλλά θα πρέπει να αναζητηθούν άλλοι παράγοντες.
- Πλήρης ορμονικός έλεγχος: μέτρηση στο αίμα των γοναδοτροπινών(LH, FSH), τεστοστερόνης, οιστραδιόλης, προλακτίνης, SHBG και ορμονών του θυρεοειδούς (Τ3, Τ4, ΤSH)
- Ανάλυση χρωμοσωμάτων (καρυότυπος) ή ανοσολογικός έλεγχος (σε ειδικές περιπτώσει
Μετά την εκτίμηση των εργαστηριακών εξετάσεων, πρέπει ο ασθενής ανάλογα με τα ευρήματα, να υποβληθεί σε επιπρόσθετες απεικονιστικές εξετάσεις, όπως είναι το έγχρωμο υπερηχογράφημα Triplex (για έλεγχο και επιβεβαίωση της κιρσοκήλης), το υπερηχογράφημα οσχέου, και άλλες
Θεραπεία
Εξατομικευμένη θεραπεία ανάλογα με την αιτία
Η υπογονιμότητα είναι μια πολυπαραγοντική νοσολογική οντότητα. Η θεραπεία της εξατομικεύεται ανάλογα με την αιτία που προκαλεί βλάβη στη σπερματογένεση. Στη συνέχεια περιγράφονται οι βασικές αρχές της αιτιολογικής θεραπείας της ανδρικής υπογονιμότητας.
Εξατομικευμένη θεραπεία ανάλογα με την αιτία
Η θεραπεία γίνεται με χειρουργική απολίνωση των σπερματικών φλεβών με τη μέθοδο της λαπαροσκόπησης.
Απόλυτες ενδείξεις για χειρουργική θεραπεία είναι οι ακόλουθες:
- Συμπτωματική κιρσοκήλη
- Σε εφήβους ή νέους άνδρες, που έχει τεκμηριωθεί με υπερηχογραφικό έλεγχο πώς υπάρχει καθυστέρηση στην ανάπτυξη του όρχεως ή ατροφία του όρχεως σύστοιχα στην κιρσοκήλη
- Σε άνδρες με παθολογικό σπερμοδιάγραμμα, οι οποίοι έχουν κλινική κιρσοκήλη και υπογονιμότητα για τουλάχιστον ένα χρόνο. Η υπογονιμότητα δεν πρέπει να οφείλεται σε άλλους λόγους.
- Δεν συνιστάται η χειρουργική αποκατάσταση της κιρσοκήλης σε μεγαλύτερες ηλικίες, σε υποκλινική κιροσοκήλη και σε άνδρες με ενδείξεις πρωτοπαθούς ορχικής ανεπάρκειας.
Σε ασθενείς με τη σωστή ένδειξη που θα υποβληθούν σε επέμβαση κιρσοκήλης, αναμένουμε βελτίωση στο σπέρμα σε ποσοστό περίπου 70 %, το οποίο θα φανεί στο αντίστοιχο σπερμοδιάγραμμα έξι μήνες μετά το χειρουργείο.
Λοιμώξεις της γεννητικής οδού και των επικουρικών αδένων
Αν και όλα τα μέρη της γεννητικής οδού μπορεί να προσβληθούν από μικροβιακή λοίμωξη, ο προστάτης είναι ο αδένας που συμμετέχει σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις. Λόγω της ιδιαίτερης αιμάτωσής του το προστατικό επιθήλιο δρα σαν ένα φράγμα, που εμποδίζει τη δίοδο των περισσότερων αντιβιοτικών προς το προστατικό υγρό. Κατά συνέπεια, πρόκειται για μια επίμονη φλεγμονή, που αποτελεί ένα πραγματικά δύσκολο διαγνωστικό και θεραπευτικό πρόβλημα, πολλά σημεία του οποίου εξακολουθούν και παραμένουν άλυτα.
Για τη θεραπεία των λοιμώξεων της γεννητικής οδού χορηγούνται αντιβιοτικά ανάλογα με το μικρόβιο που ανευρίσκεται στις καλλιέργειες ούρων και ουρηθρικού εκκρίματος πριν και μετά από μαλάξεις προστάτη και βάσει του αντιβιογράμματος που προκύπτει από αυτές.
Οζονοθεραπεία ως νέο καινοτόμο μέσο για την αντιμετώπιση της οξείας και χρόνιας προστατίτιδας
Τελευταία αναπτύσσεται στο εξωτερικό η οζονοθεραπεία ως νέο καινοτόμο θεραπευτικό μέσο για την αντιμετώπιση της οξείας και χρόνιας προστατίτιδας. Το όζον μειώνει τις προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες, με συνέπεια την ταχεία υποχώρηση της φλεγμονής και του πόνου και τη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος με άμεσο αποτέλεσμα τη βελτίωση της άμυνας του οργανισμού. Τα αποτελέσματα αυτής της θεραπείας σε αυτή τη δύσκολα αντιμετωπίσιμη πάθηση είναι ενθαρρυντικά, καθώς πρόκειται για μια ασφαλή θεραπεία χωρίς παρενέργειες ή αλλεργίες.
Αζωοσπερμία
Αζωοσπερμία είναι η απουσία σπερματοζωαρίων στο σπέρμα μετά από πολλαπλή επεξεργασία
Ως αζωοσπερμία χαρακτηρίζεται η απουσία σπερματοζωαρίων στο σπέρμα ή η έλλειψη ανεύρεσής τους στην ανάλυση. Μπορεί να οφείλεται είτε σε ορχική ανεπάρκεια (παραγωγικού τύπου αζωοσπερμία) είτε σε απόφραξη της γεννητικής οδού (αποφρακτικού τύπου αζωοσπερμία). Επιπρόσθετα, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι και η αδυναμία μεταφοράς του σπέρματος λόγω βλάβης της νευρικής οδού, η οποία μπορεί να προκληθεί σε μεγάλα χειρουργεία, σοβαρές κακώσεις της πυέλου και του νωτιαίου μυελού, μπορεί να οδηγήσει σε αζωοσπερμία.
Ανάλογα με το αίτιο της αζωοσπερμίας συστήνεται και η αντίστοιχη θεραπεία.
- Αποφρακτικού τύπου αζωοσπερμία: θεραπευτικές επιλογές είναι είτε η χειρουργική αποκατάσταση της γεννητικής οδού (όταν αυτό είναι εφικτό) είτε η λήψη σπέρματος από τον όρχη για τη χρησιμοποίησή του για εξωσωματική μικρογονιμοποίηση
- Παραγωγικού τύπου αζωοσπερμία: η θεραπεία έγκειται αποκλειστικά στην ανεύρεση σπερματοζωαρίων σε ορχικό ιστό μετά από πολλαπλές βιοψίες και στους δύο όρχεις
- Αδυναμία μεταφοράς (νευρολογική βλάβη): θεραπευτικές επιλογές αποτελούν είτε οι βιοψίες όρχεως είτε η προσπάθεια πρόκλησης εκσπερμάτισης με ηλεκτρική διέγερση (electroejaculation) σε ειδικά κέντρα
Ορμονικές διαταραχές
Στην περίπτωση που πίσω από την ανδρική υπογονιμότητα κρύβεται ένας υποκλινικός σακχαρώδης διαβήτης ή μια θυρεοειδική δυσλειτουργία, τότε θα πρέπει ο ασθενής να παραπέμπεται σε Ενδοκρινολόγο
Ο ουρολόγος-Ανδρολόγος θα διορθώσει τις περιπτώσεις, που επέρχεται μια ανισορροπία μεταξύ των ορμονών του φύλου, η οποία πολλές φορές είναι και παροδική και μπορεί να οφείλεται σε καταστάσεις άγχους.
Τέλος, στην περίπτωση που κάποια χρωμοσωμική ανωμαλία στα πλαίσια ενός συνδρόμου (π.χ. σύνδρομο Kleinefelter) προκαλεί τις ενδοκρινικές διαταραχές, θα πρέπει ο ασθενής να απευθύνεται και σε Γενετιστή. Ο τελευταίος θα προβεί στον απαραίτητο προεμφυτευτικό διαγνωστικό χρωμοσωμικό έλεγχο για την αποφυγή γέννησης παιδιών με το ίδιο σύνδρομο.
Ανοσολογικά αίτια
Όταν υπάρχουν ενδείξεις ότι η ανδρική υπογονιμότητα οφείλεται σε ανοσολογικά αίτια, τότε θα πρέπει ο ασθενής να παραπέμπεται σε ειδικό Ανοσολόγο.